مخاطرات شغلی کارکنان
اتاق عمل (1)
بيمارستان به عنوان يك سازمان توليد كننده خدمات با هدف اصلي جلب رضايت مشتري هاي بيروني سازمان و در عين حال تأمين و رضايت مشتري داخلي (پرسنل) را نيز دنبال مي كند. عوامل مختلف تهديد كننده سلامت در اين قبيل مراكز متعدد است از جمله: وجود عفونت هاي بيمارستاني كه متأثر از دو عامل، يكي اقدامات تداخلي پزشكي و ديگري بهداشت بيمارستان است. در اين گونه اماكن نقش عوامل محيطي در ايجاد و انتقال عفونت ها بالاتر است زيرا محيط آلوده راه هاي گوناگون انتقال و عوامل بيماري زاي متعدد را فراهم مينمايد.
آخرين برآوردهاي سازمان بين المللي كار (ILO) در جمعيت شاغلين به طور عام براي سال 2000 نشان مي دهد كه ساليانه 2 ميليون مرگ ناشي از كار رخ مي دهد (يعني روزانه بيش از 5000 مورد). براي هر حادثه منجر به مرگ بسته به نوع شغل 500 – 200 صدمه منجر به غيبت از كار اتفاق مي افتد. به علاوه به ازاي هر مورد مرگ ناشي از بيماري هاي شغلي حدود 100 مورد بيماري هاي كه منجر به غيبت از كار مي شود رخ مي دهد.
البته گزارش فوق اختصاصاً مربوط به مراكز بهداشتي درماني نيست ولي در نوع خود اشاراتي بر بيماري هاي شغلي، سرطان ها، حوادث در محيط كار و بيماري هاي مسري دارد.
طبق همين گزارش سرطان هاي شغلي بزرگترين عامل مرگ و مير در محيط هاي كار است كه باعث 640000 (34%) مرگ ناشي از كار مي شود و به دنبال آن بيماري هاي دستگاه گردش خون با 23%، حوادث با 19%، بيماري هاي مسري يا 17%، در رديف هاي بعدي قرار دارند.
آمار شفاف و واضحي در ارتباط با بيماري هاي شغلي ناشي از اشتغال در محيط هاي بهداشتي درماني در سطح كشور به علت نبود ساختار منسجم پايش و مراقبت خدمات تخصصي پايه بيمارستان موجود نيست.
مخاطرات عمده سلامت در بيمارستان ناشي از عدم اجراي مقررات بهداشتي، مواد زائد جامد(زباله)، فاضلاب، رختشويخانه بيمارستان، آب و مواد غذايي غير بهداشتي و عدم مراعات نظافت عمومي و عوامل زيان آور حرفه اي نظير عوامل فيزيكي،شيميايي،بيولوژيك،ارگونوميك و رواني و ... مي باشند. هزينه ناشي از مواجهات با عوامل مخاطره آميز از نظر مالي، مرگ و مير و عوارض حاصله بسيار زياد است بطوري كه بر آورد مي شود 25% - 20% از بيماران بستري دچار عفونت بيمارستاني مي شوند كه هزينه اين بيماران 9/2 برابر ساير مخارج بيمارستان است. عفونت هاي بيمارستاني مسئول سالانه 20 هزار مرگ مستقيم و 60 هزار مرگ به طور غير مستقيم هستند.
همان طور كه كار براي سلامت و احساس راحتي مفيد است در شرايطي نيز مي تواند بر سلامتي اثر سوء داشته باشد. در روند ارائه خدمات بهداشتي درماني در محيط بيمارستان بدليل نوع اشتغال و مواجهات مختلف محيطي و حرفه اي افراد در معرض حوادث و بيماري هاي متعدد قرار دارند، در نتيجه بيشتر از ديگران آسيب ديده و يا ممكن است بيمار شوند. از طرف ديگر وضعيت سلامت پرسنل نيز مي تواند بر كميت و كيفيت خدمات آنها نيز تأثير گذارد. افراد دچار اختلال سلامتي نه تنها بازده كمتري دارند بلكه علاوه بر به خطر انداختن خود ساير همكاران يا افراد جامعه را نيز در معرض خطر قرار مي دهند.
جدول الف- آلودگی های هپاتيت ويروسی B به علت آسيب های شغلی ناشی از اجسام برنده و نوک تيز- دریکی از بیمارستانهای کشور دربهار 90
|
رده شغلي
|
تعداد سالانه افراد زخمي شده به وسيله اجسام برنده ونوك تيز
|
تعداد سالانه آلودگي به HBV ناشي از آسيب
|
|
پرستاران
|
22200 - 17700
|
76 – 59
|
|
كارمندان آزمايشگاه
|
7500 – 800
|
15 – 2
|
|
کارمندان کاخداری
|
45300 – 11700
|
91 – 23
|
|
تكنسين هاي بيمارستان
|
12200
|
24
|
|
پزشكان و دندانپزشكان بیمارستان
|
400 – 100
|
كمتر از يك
|
|
پزشكان(خارج ازبيمارستان)
|
1700 – 500
|
3 – 1
|
|
دندانپزشكان(خارج ازبيمارستان)
|
300 – 100
|
كمتر از يك
|
|
كمك دندانپزشكان (خارج از بيمارستان)
|
3900 – 2600
|
8 – 5
|
|
كارمندان فوريتهاي پزشكي (خارج از بيمارستان)
|
12000
|
24
|
|
رفتگران (خارج از بيمارستان)
|
7300 – 500
|
15 - 1
|
جدول ب- خطر آلوده شدن پس از فرو رفتن سوزن تزريق زير جلدی- دریکی از بیمارستانهای کشور دربهار 90
|
نوع آلودگي
|
خطر آلوده شدن
|
|
HIV
|
3/0%
|
|
هپاتيت B
|
3%
|
|
هپاتيت C
|
5% - 3%
|
طبق آمار و اطلاعات سازمان هاي جهاني و بين المللي نظير NIOSH و WHO شايع ترين مشكلات گروه شاغلين در محيط هاي درماني و بهداشتي (بيمارستان)، عوامل محيطي و حوادث و بيماري هائي نظير سوراخ شدگي توسط سوزن، اختلالات اسكلتي عضلاني، صدمات كمري، قطع اندام، له شدگي و شگستگي، تعرض توسط بيمار و اطرافيان، امكانات ضعيف الكتريكي و مكانيكي و عدم وجود وسايل حفاظتي مناسب در برابر مواجهات شغلي است. علاوه بر مواجهه با عوامل محيطي مواجهات شغلي متعدد پرسنل بيمارستاني با عوامل محيط كار قابل پيش بيني، شناسايي، اندازه گيري و كنترل بوده و به چهار گــروه عمده قابل تقسيم مي باشند.
الف- عوامل بيولوژيك : نظيرBac- TB-HCV-HIV-HBV و عفونت هاي بيمارستاني و غيره
ب - عوامل شيميايي نظير: عوامل ضد عفوني كننده، استريل كننده ها، عوامل آزمايشگاهي، داروها، عوامل و گازهاي بيهوش كننده، محرك ها و حساسيت زاها، سرطان زاها و زباله و غيره
ج- عوامل فيزيكي نظير: الكتريسيته، گرما، رطوبت محيط، اشعه، بهداشت فردي، آلاينده هاي داخلي و خارجي، صدا، روشنايي و غيره
د- عوامل ارگونومي و رواني نظير: موقعيت ها و شرايط ناجور، حركات تكراري، استفاده از نيرو به طور نامطلوب، عدم استراحت، شيفت كاري و غيره.
كاركنان بهداشتي- درماني با هزاران خطر بالقوه بهداشتي و ايمني روبرو هستند. در مقايسه با كل نيروي كار خصوصي (غيرنظامي)، كاركنان بيمارستان درصد بيشتري از ادعاي خسارت كاركنان را براي آسيب هاي اسكلتي- عضلاني، بيماريهاي عفوني و انگلي، درماتيت، هپاتيت، اختلالات رواني، بيماري هاي چشم، آنفلوآنزا و هپاتيت هاي سمّي دارند.
علاوه بر بيماران و مراجعين، پرسنلي كه وظيفه ارائه خدمت در اين اماكن را عهده دار مي باشند به دليل نوع كار عمدتاً در مواجهه مستقيم يا غير مستقيم اين عوامل قرار دارند كه بر روي سلامت آنها مؤثر است، و در اين بين گروه هائي هستند كه كمتر مورد توجه و محاسبه قرار مي گيرند، گروه هاي آموزشي نظير كارآموزان، كارورزان و گروههاي آموزش پزشكي
مطالعات موجود در كشور نشان دهنده تأثيرات مختلف عوامل زيان آور چند گانه بر روي سلامت جامعه شاغلين است. منجمله اثرات شيفت كاري بر روي پرستاران بيمارستان، شيوع افسردگي شغلي در پرسنل بهداشتي درماني، مواجهه با صدا و وضعيت شنوايي دندانپزشكان تهران و ...
در اين بين ميزان بروز تروماي تكراري به اندام بالغ بر 71%، ميزان شيوع تروماي تكراري به اندام 78% ، بروز كمر درد 38%، شيوع كمر درد 85% و ...... در سال 1380 بوده است.
مخاطرات شغلی کادر پرستاری اتاق عمل
به مخاطراتی (بيماري هايي) گفته مي شود كه عامل آن در داخل محيط اتاق عمل مي باشد.
پرسنل پرستاری اتاق عمل برخلاف دیگر پرسنل پرستاری دارای مشکلات سخت و خطرات عمده و وسیعی در رابطه با شغل خود می باشند. بر اساس اطلاعیه بین المللی درخصوص مخاطرات شغلی کادر پرستاری اتاق عمل ها، مهم ترین خطرات كاری برای پرستاران اتاق عمل ارتباط مستقیم و تنگاتنگی با موارد ذیل دارد:
· عمل جراحی، بریدگی، زخم، خراشیدگی ها
· سوزش و ناراحتی های ناشی از استفاده سرنگ ها، چاقو و وسایل تیز جراحی
· در معرض قرار گرفتن با گازهای بیهوشی، داروها و اشعه رادیواكتیو
· آسیب رساندن به پوست، غشاهای مخاطی و سیستم تنفسی بر اثر استفاده مستمر از مواد ضدعفونی و استریلیزاسیون
· سوختگی براثر تماس باسطوح داغ وتجهیزات الكتریكی معیوب
· استرس ها و اضطراب ها و خستگی ها به خاطر كار شیفتی، كار شبانه و سایر فاكتورهای روانی و سازمانی
مخاطرات شغلی کارکنان
اتاق عمل (2)
· دچار شدن به مشكلات عضلانی اسكلتی و دردهای پشت (كمر درد) به خاطر حمل و جابجایی بیماران سنگین وزن
· كار مداوم در صورتی كه درحالت ایستاده یا قدم زدن باشد که می تواند سبب فرسودگی و مشكلات زانو وساق شود.
مخاطرات وابسته به شغل کادر پرستاری اتاق عمل ها را می توان به چند دسته تقسیم نمود که عبارتند از:
الف) مخاطرات حادثه ای (سانحه ای)
· آسیب به انگشتان و پاها به علت سقوط اشیاء ابزار آلات پزشكی و غیره
· سرخوردن، پشت پا خوردن و افتادن در روی سطوح خیس مخصوصاً در طول موقعیت های اورژانسی
· سوراخ شدگی و بریدگی ها از طریق اشیاء تیز و برنده مخصوصاً با نوك سرسوزن و بریدگی ها با تیغه ها
· سوختگی ها و تاول زدن ها از طریق سطوح داغ اشیاء استریل شوند.
· شوك الكتریكی از طریق تجهیزات معیوب یا اتصال به زمین غلط یا تجهیزات با عایق كاری معیوب
· كمردرد حاد متعاقب پوزیشن بد بدن یا تحمل فشار زیاد هنگام حمل و نقل و انتقال بیماران سنگین
ب) مخاطرات فیزیکی
شامل اشعه، سروصدا، الكتريسيته و مخاطرات مكانيكي می باشد.
اشعه
اشعه هاي موجود اشعه های يونيزه و غيريونيزه هستند ( ايكس،آلفا، ليزر، ماورا بنفش، بتا،گاما) كه مي توانند باعث تخريب حرارتي و انواع نقایص ژنتيكي، سرطان ها و کاتارکت شوند.
در عمل هايي كه فلوروسكوپي و آنژيوگرافي وجود دارد هم احتمال وقوع بيشتر است.
در معرض قرارگیری با اشعه رادیواكتیو بواسطه گرفتنX-Rayو منابع رادیواكتیو که اکنون در اتاق عمل ها دستگاه های رادیوگرافی سی ارم وجود داشته و پرسنل اتاق عمل ها بدون وجود حفاظ و پوشش و حتی بدون معرفی آنها جهت طی دوره حفاظت در برابر اشعه و دریافت حقوق آن به این وضعیت ادامه می دهند.
نکات:
- در تماس با لیزر مهم ترین خطرات، خطرات چشمی است.
- از اشعه ی ماورا بنفش برای کشتن میکروارگانیسم های اتاق عمل استفاده می کنند
- باید جای کلید ماورا بنفش در اتاق عمل شناسایی شود تا اشتباهی صورت نگیرد. همچنینمی توان از عینک های جلوگیری کننده استفاده کرد.
سرو صدا
هر گونه صدای گوش خراش و اذیت کننده و مضر که می تواند منجر به تولید استرس، افزایش فشار خون ( انقباض عروق، کاهش خون رسانی) و در نهایت مشکلات شنوایی شود.
ج) مخاطرات شیمیایی
· حساسیت به لاتكس بخاطر تماس با دستكش های با لاتكس طبیعی و دیگر منابع لاتكس بكار رفته در وسایل پزشكی که در بعضی افراد دیده می شود و باعث درماتیت و ایجاد کهیر می گردد.
· در معرض قرارگیری طولانی مدت با داروهای بیهوشی(N2O، هالوتان، اتیل بروماید، اتیل كلراید، اتر، متوهگزیل فلوران و غیره) که منجر به مسمومیت حاد در کوتاه مدت مانند مسمومیت های کلیوی،کبدی، خونی و نیز مسمومیت های مزمن طولانی مدت می شود.
· در معرض قرار گرفتن با گازهای بیهوشی منجر به کاهش تمایلات جنسی،کاهش باروری، افزایش عارضه دخترزایی، سقط و سرطان ها نیز خواهد شد.
· حساسیت ها، سوزش ها، تحریكات و درماتیت های پوستی بخاطر استفاده مكرر از صابون ها، شوینده ها و مواد ضدعفونی كننده و غیره
· آزردگی چشم ها، بینی، گلو بخاطر در معرض قرارگیری با ذرات آئروسل ها و ذرات مایع معلق در هوا از مایعات شوینده و پاك كننده
د) مخاطرات زیستی
· عفونت های ناشی از در معرض قرارگیری با خون، مایعات بدن، یا با نمونه های بافتی كه شاید بتواند بیماری هایی مثلHIV، هپاتیتB و هپاتیتC را منتقل كند.
· خطراتی كه می تواند یك بیماری نازوكومیال را به فرد منتقل كند مثلاً به خاطر سوراخ شدگی با سرسوزن (مثل: هپاتیت عفونی، سیفلیس، مالاریا، سل)
· عواملی كه باعث هرپس كف دست و انگشتان می گردند
· خطراتی كه بصورت خودبخود، بدون علت مشخص ایجاد می شوند.
مهم ترین راه انتقال هپاتیت، فرورفتن سوزن است.
این عفونت ها اکثراً موذیند! زیرا افراد ناقل علامت خاصی ندارند، درمان مناسبی وجود ندارد و عفونت زایی بالایی دارند.
برای جلوگیری باید:
- بیماران عفونی را نشانه دار کنیم.
- واکسیناسیون دوره ای و غربالگری پرسنل انجام گیرد.
- در مورد موارد نشانه دار یعنی معتادان، زندانی ها، دریافت کنندگان خون و افراد بی خانمان احتیاط بیشتری نماییم.
- در صورت داشتن یک بیمار عفونی می توان از چند دستکش استفاده کرد.
ه) مخاطرات ارگونومیك، روانی– اجتماعی و فاكتورهای سازمانی
· خستگی، گرفتگی و كمردرد خفیف ناشی از نقل و انتقال بیماران سنگین
· كار طولانی مدت در پوزیشن ایستاده
· استرس های روانی ناشی از احساس مسئولیت سنگین در قبال بیماران
· استرس ها و فشارهای مناسبات و روابط با خانواده و سختی ناشی از شیفت و كار شبانه
· اضافه كار و تماس با افراد ناخوش و بیمار مخصوصاً با بیمارانی كه از عمل جراحی بهبود نمی یابند
· مسائل مربوط و مرتبط با روابط و مناسبات بین فردی با جراحان و دیگر اعضاء تیم جراحی
· در معرض قرار گیری با بیماران ترومایی شدید و وخیم، قربانیان زیاد از یك حادثه یا واقعه فاجعه آمیز و مصیبت بار و یا برخورد با بیماران شدیداً وخیم كه ممكن است دچار سندرمPost –Traumatic stress شوند.
· محیط نامناسب فیزیکی
· عدم وجود روابط مناسب با افراد داخل اتاق عمل
· نداشتن درآمد مناسب
· بی نظمی در محیط کار
· عدم رعایت زمان rest
· عدم وجود روانشناس مناسب در محیط اتاق عمل.
· ایجاد استرس مخرب توسط پرسنل (جراح، هوشبر و...)
· از دیگر مشکلات پرسنل اتاق عمل، عدم امکان شرکت در کلاس های بازآموزی، همایش های تخصصی و سمینارها بر اثر اشتغال در اتاق عمل می باشد.
· عدم وجود حق استراحت در بین اعمال جراحی
· عدم وجود سهمیه تغذیه بالاخص شیر بخاطر ایستادن های طولانی و بوجود آمدن مشکلات استخوانی و هزاران مشکل دیگر که بصورت لاینحل باقی مانده است.
مخاطرات شغلی محیطی ( بهداشت محیط و زباله های بیمارستانی)
بررسي شاخص هاي سلامت در بيمارستان نشان مي دهد كه ميانگيـــن وضعيت بهداشت محيط اكثر بيمارستان ها با شاخص هاي تعريف شده و بررسي هاي انجام گرفته حدود 70% از 100% مطلوبيت مي باشد.
در اين ميان شاخص آب از وضعيت بهتري (حدود 98%) برخوردار است، ميانگين درجه مطلوبيت وضع بهداشتي زباله در كليه بيمارستان ها 8/71% مي باشد. از عوامل نگران كننده، وضعيت رختشويخانه بيمارستانهاست كه از نظر سلامت و انتشار عفونت اهميت زيادي دارد. درحال حاضر ميانگين درجه مطلوبيت رختشويخانه بيمارستانها حدود 73% است.
با در نظر گرفتن توليد 45000 تن زباله شهري، عدم مديريت پسماندهاي بيمارستاني باعث عفوني شدن كل زباله هاي توليدي خواهد شد كه تهديدي جدي عليه سلامت پرسنل، بيماران و كل افراد جامعه خواهد بود. نكته قابل توجه اينكه يكي از منابع عمده تأمين آب مشروب، منابع آب هاي زيرزميني است و فاضلاب بعنوان يك منبع بالقوه آلودگي منابع آب زيرزميني مطرح است. متاسفانه وضعيت فعلي دفع فاضلاب نیز به روش مطلوب در بيمارستان هاي كشور 65% مي باشد.
